Malie

De maliebaan te Altona (tegenwoordig: Hamburg-Altona), getekend door Christoffer Suhr (overleden in 1842) en gelithografeerd door Peter Suhr (overleden in 1857)

Bron: http://www.hamburg.de/hamburg-historische-bilder/, Wikimedia Commons

Fragment uit de plattegrond van Hamburg-Altona omstreeks 1890 met de maliebaan (|Palmaille)Bron: Do Smit

The two long lines of large green dots on the map of the 'Hofgarten' of the castle in Bayreuth represent a beautiful shady promenade. This long alley was once the 'Mailbahn' from Marquis Christian Ernst von Brandenburg and his wife Sophie Luise von Würtemberg, their children and their esteemed guests.

Op de grotere versie van deze plattegrond is de baan te zien onder nummer 12.

Source: Geert & Sara Nijs, www.bayreuth-wilhelmine.de

Detail van de plattegrond van Esslingen am Neckar door Johann Gottlieb Kandler, 1773 - 1774. Links tussen de bomen vindt je de maliebaan.


Stadtarchiv Esslingen am Neckar


Literatuur


• Volkmar Eidloth & Hans Renes, Mailbahnen als städtebauliche und landschaftsplanerische Innovation im 17. Jahrhundert. 2018


• Volkmar Eidloth & Hans Renes, De Maliebaan in internationaal perspectief. Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie. 2020


Bron: Sara Nijs, Do Smit

Maleibaan links naast de tuin van kasteel Heidelberg (D). Deze baan is ooit het achtste wereldwonder genoemd.

Let opOm de maliebaan goed te kunnen zien klikt u op de regel onder de afbeelding (hoge resolutie)

Olieverf op linnen, door Jacques Fouqières (Antwerpen, na 1580 - 1659, Parijs)

Kurpfäzisches Museum, Heidelberg (D)

Bron: Geert & Sara Nijs ([email protected])

Literatuur• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 111. Geert & Sara Nijs, 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2

Datering van maliebanen in West-Europa.

Literatuur

• Volkmar Eidloth & Hans Renes, Mailbahnen als städtebauliche und landschaftsplanerische Innovation im 17. Jahrhundert. 2018

• Volkmar Eidloth & Hans Renes, De Maliebaan in internationaal perspectief. Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie. 2020

Cartografie: Ton Markus, Faculteit Geowetenschappen Universiteit Utrecht

Bron: Sara Nijs, Do Smit

Ordonnantie Palmmalie Baan Den Haag

Deze ordonnantie is ongedateerd, maar hoogstwaarschijnlijk ouder dan de ordonnanties van Leiden en Utrecht. De Maliebaan in Den Haag is in 1609 aangelegd.

TranscriptieMen doet weten een iegelijcken van watstaet ofte qualiteijt sij soude moegen sijn.Dat alle persoenen hen wel extrect in 't speelenin dese maliebaen, aen huijrder ofte sijnentoesiender, telcken reijse eer sij in het spellkoemen sullen moeten betaelen drie schel-lingen tot twee grooten 't stuck, ende uijt het spellofte baen gescheijden sijnde ende van nieusweder innekoomende, sall opnieus betaelen.Weder als vooren. Alles op te verbeurtevan drie pont van al grooten tot behoevevan den huijrder. Van gelijcke die een maliewil verhuijren, telckens sal moeten betaelenboven 't gunt voorschreven is, drie schellingenmunt als vooren, ende soo ijemant onwillichwaere de gerechticheijt te betaelen,sal daer vooren geexecuteert sijn met aff-nemen van 't opperste kleet, off andersinsals vooren. Verder dat niemant sijn eijgengereetschap, 't sij van maeilies oftebollen sal moegen verhuijren aeneenighe persoonen die in de voorschreven malie-baen sullen speelen directelijck ofteindirectelijck onder wat pretext het selveoock soude moegen wesen in geendermaniere, dan alleen met consentvan den maliemeester.

Dit is de ordonnantie van s'Gravenhaege

In een vrije vertaling in hedendaags Nederlands luidt de tekst:

Bekendmaking van de voorwaarden waaraan iedereen moet voldoen.

Alle personen die op deze maliebaan willen spelen moeten elke keer voordat zij beginnen aan de pachter of zijn toezichthouder drie schellingen betalen.

Als zij opgehouden zijn met het spel of de baan verlaten hebben en opnieuw willen spelen moeten zij opnieuw betalen, zoals hiervoor aangegeven.

Op niet naleven staat een boete van drie pond, te betalen aan de pachter.

Degene die een malie wil huren zal telkensboven hetgeen hierboven vermeld staat, drie schellingen moeten betalen.

Indien iemand onwillig is het verschuldigde bedrag te betalen kan deze gedwongen worden tot voldoening door verbeurdverklaring van zijn mantel, tenzij alsnog betaald wordt.

Niemand mag zijn eigen gereedschap, hetzij malies of bollen, verhuren aan personen die in deze maliebaan spelen, direct noch indirect, onder geen enkele voorwaarde tenzij met toestemming van de maliemeester.

Dit is de ordonnantie van 's-Gravenhage.

Regionaal Archief Leiden, Secretarie-archief 1575 - 1851, (voornmalig) inv/nr. 1048

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is van Paul van de Wiel.

Ordonnantie Palmmalie Baan Utrecht, 1637

Transcriptie

Copije

Ordonnantie op 't spelen in de palemaillebaen der stadt Utrecht

IIn den eersten sal niemant in de voorschreven baen moegen speelen sonder consent ende kennisse van demaillemeester, op pene van bij ijder contraventeur teverbeuren telcken XXX stuijvers.

IIEnde sal ijder persoon, die in desen baen wil speelen, denmaillemeester alfvoorens betaelen drie stuijvers, endede huer van de maille sijnde hij eene begeert, gelijck drie stuijvers ende oock van ijdere boll gelijcke drie stuijvers, ende dat soo menig mael als, hij daer uijtgescheijden sijnde, weder sal willen speelen.

IIIItem sullen de speelders, ten eijnden eenijder in ofte omtrent den baen sijnde gewaarschout mach weesen gehouden sijn overluijt te roepen, Garde, ofte diergelijcke, anders sal de nalatighe ijmandt komende te quetsen ofte beseeren, gehouden sijn de costen van 't meesterloon smerte en versuijm te betaelen boven arbitrale correctie.

IIIIEen ijder speelder sal sijn boll op gelijcke gront laeten leggen, sonder deselffde op hoopkens te setten, op de verbeurte van drie stuijvers, telcken reijs, en sal de boll, uijt de baen geslagen sijnde, voor een slagh, met de hant daer weeder inne moeten schieten, reght over de plaetse daer die bij deselve gelegen hadde, op verbeurte van gelijcke drie stuijvers.

VOock sal niemandt, 't zij oudt ofte jongh, als in de baengespeeld wort, in deselve moegen gaen wandelen, blijvenstaen, op de plancken sitten, nogh daer door loopen, danalleen deselve overdwars passeren, op de verbeurte van XII stuijvers.

VIItem sal niemant, in de voorschreven baen moegen de cloot schieten kolven ofte anders ergens mede moegen speelen, dan alleen met boll ende maille, op de verbeurtevan 't geene daer meede gespeelt werdt, ende telckens twaelff stuijvers daerenboven.

VIIEnde appliceren alle de voorschreven boeten tot behoefte van den maillemeester, die tot de executie derselven mede geauthoriseert werdt.

VIIIEnde indien ijemant de maillemeester in 't excerceren van sijn ampt misseijt offte misdoet, sal verbeuren drie gulden, t'appliceren de eene helfte ten behoeve van den officier, ende d'ander helfte voor den maillemeester, boven arbitrale correctie.

IXSoo wie de baen ofte plaeten die op de koockers leggen,offte plancken van deselfs sijnde, compt te schenden offte breecken, offte een gedeelte van de quartiering, sal verbeuren de boeten van twaelff stuijvers

XEnde sullen de ouders voor haer kinders dese ordonnantie contravenieren ende gehouden wesen te verantwoorden.

Lager stont:Aldus provisionelijck goet gevonden ende gearresteertbij mijn heeren burgemeesteren ende regeerders derstadt Utregt, den XVIe October 1637.

Ende nogh lager stont: ende wasonderteijckent aldus.

Mij secretaris present

J. van Nijpoort

Vrij vertaald in hedendaags Nederlands staat hier:

Kopie

Verordening op het spelen in de maliebaan van de stad Utrecht

1. Niemand mag in de baan spelen zonder toestemming en medeweten van de maliemeester. Overtreding wordt bestraft met een boete van 30 stuivers voor elke overtreder.

2. Ieder die in deze baan wil spelen moet tevoren de maliemeester drie stuivers betalen. De huur van een malie bedraagt eveneens drie stuivers evenals de huur van een bal. Deze bedragen zijn verschuldigd elke keer dat het spel gespeeld wordt.

3. De spelers moeten luid Garde of iets soortgelijks roepen teneinde iedereen in of nabij de baan te waarschuwen. Indien bij nalatigheid iemand geraakt wordt moet de speler de gederfde inkomsten en andere kosten van het slachtoffer vergoeden. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

4. Elke speler moet zijn bal vanaf de grond spelen, zonder deze op een hoopje te plaatsen. Overtreding wordt bestraft met een boete van drie stuivers voor elke slag. Als de bal buiten de baan is geslagen moet deze, met bijtelling van een slag, met de hand weer binnen de baan gegooid worden over de plaats heen waar de bal voor het laatst geslagen is. Overtreding wordt eveneens bestraft met een boete van drie stuivers.

5. Als in de baan gespeeld wordt mag niemand, oud noch jong, in de baan wandelen, blijven staan of zitten. Alleen dwars oversteken is toegestaan. Overtreding wordt bestraft met een boete van twaalf stuivers.

6. Het is verboden in de baan te klootschieten, te kolven of een ander spel te spelen, behalve dat met de malie en de bal. Overtreding wordt bestraft met verbeurdverklaring van hetgeen waarmee gespeeld is, vermeerderd met een boete van twaalf stuivers.

7. Voornoemde boetes komen ten goede aan de maliemeester. Deze is mede geautoriseerd de boetes te innen.

8. Degene die de maliemeester in het uitoefenen van zijn ambt beledigt of zich ten opzichte van hem misdraagt wordt bestraft met een boete van drie gulden, die voor de helft ten goede komt aan de schout en voor de andere helft aan de maliemeester. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

9. Beschadigingen aan de baan en toebehoren worden bestraft met een boete van twaalf stuivers.

10. Ouders zijn er verantwoordelijk voor dat hun kinderen deze verordening naleven.

(Daaronder stond op het origineel)

Aldus provisioneel goedgekeurd en vastgesteld door de heren borgemeesters en bestuurders van de stad Utrecht op 16 oktober 1637.

(En daaronder stond op het origineel)

Was getekend,J. van Nijpoort,secretaris van de stad Utrecht

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is verzorgd door Paul van de Wiel

Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie.

Gepubliceerd in: Oud-Utrecht, Jaarboek 2020, p. 10-33

Frans edelman met maliehamer, gekleed volgens de mode uit die tijd.
Jardin de la Noblesse Françoise...Paris 1629 (serietitel)
Frans edelman, schuin op de rug gezien, de rechterhand leunend op een lange houten hamer zoals gebruikt bij het maliespel, een degen langs de linkerzijde. Hij draagt een wambuis op een kuitbroek en laarzen met brede omslagen en sporen. Zijn cape wordt over de linkerschouder gedragen, 'à la Balagny'. Hoed met twee pluimen.
Op de achtergrond wordt op een maliebaan het maliespel gespeeld.
Ets op papier (kostuumprent).141 x 95 mm. Signatuur rechtsonder (gegraveerd). Nummer rechtsonder (gegraveerd)
Prentmaker Abraham Bosse (Tours ca. 1604 - 1676 Parijs) naar een ontwerp van Jean de Saint-Igny (Rouen 1595/1600 - 1649 Parijs) en uitgegeven door François Langlois
Rijksmuseum (RP-P-OB-42.109), verworven in 1816
Literatuur
• Catalogue de l'oeuvre de Abraham Bosse, Georges Duplessis, cat.nr. 1305
Bron: Do Smit

Watercolour drawing wirh bodycolour (Number 29) from an album by Adriaen Pietersz. van de Venne, 1626.

To the right, the host and ally of the exiled King of Bohemia, the Dutch stadholder, Frederik Hendrik, prepares to play the ball to the port, indicated by his wife, Amalia van Solms, centre, and the Queen at the end of the table.

Department of Prints and Drawings, British Museum, London, England

Literature

• Golf through the ages by Michael Flannery, page 39. January 2004

Anoniem en ongedateerd schilderij in Schloß Lustheim te Oberschleißheim in Beieren, Duitsland.

Bron: Geert & Sara Nijs, met dank aan Michael C. Lang, alias Carl Ludwig, Freiherr von Poelnitz

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 45. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 ([email protected])

Anoniem en ongedateerd schilderij in Schloß Lustheim te Oberschleißheim in Beieren, Duitsland.

Bron: Geert & Sara Nijs, met dank aan Michael C. Lang, alias Carl Ludwig, Freiherr von Poelnitz

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 41. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 ([email protected])

• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 216. 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2 ([email protected])

Titelblad uit Le noble Jeu de Mail de la Ville de Montpellier door M. Sudre uit 1822. De inwoners van Montpellier geloven dat het maliespel in de eigen woonplaats is bedacht; het maliespel is aldaar tot 1938 gespeeld.

De afbeelding op het titelblad toont een wedstrijd 'Tir'. Van oudsher werd een fles 'demi john' op 4,8m hoogte bevestigd op een paal. De spelers bevonden zich op 30 tot 40 meter afstand en probeerden de fles met één slag te breken.

Bron: Sotheby's

Literatuur

 Golf through the ages by Michael Flannery, page 161. January 2004

Plan Pour Le Tirage Du Globe.

The globe was suspended at a height of 15 feet, with the players standing at a considerable distance away. The mail variant was considered by the French to be he must perfect of all known recreations

Le Noble Jeu De Mail de la Ville de Montpellier by J. Sudre. Paris, France 1772

Source

http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Literature

 Golf through the ages by Michael Flannery, page 174. January 2004