Malie

De maliebaan te Altona (tegenwoordig: Hamburg-Altona), getekend door Christoffer Suhr (overleden in 1842) en gelithografeerd door Peter Suhr (overleden in 1857)

Bron: http://www.hamburg.de/hamburg-historische-bilder/, Wikimedia Commons

Fragment uit de plattegrond van Hamburg-Altona omstreeks 1890 met de maliebaan (|Palmaille)Bron: Do Smit

The two long lines of large green dots on the map of the 'Hofgarten' of the castle in Bayreuth represent a beautiful shady promenade. This long alley was once the 'Mailbahn' from Marquis Christian Ernst von Brandenburg and his wife Sophie Luise von Würtemberg, their children and their esteemed guests.

Op de grotere versie van deze plattegrond is de baan te zien onder nummer 12.

Source: Geert & Sara Nijs, www.bayreuth-wilhelmine.de

Detail van de plattegrond van Esslingen am Neckar door Johann Gottlieb Kandler, 1773 - 1774. Links tussen de bomen vindt je de maliebaan.


Stadtarchiv Esslingen am Neckar


Literatuur


• Volkmar Eidloth & Hans Renes, Mailbahnen als städtebauliche und landschaftsplanerische Innovation im 17. Jahrhundert. 2018


• Volkmar Eidloth & Hans Renes, De Maliebaan in internationaal perspectief. Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie. 2020


Bron: Sara Nijs, Do Smit

Maleibaan links naast de tuin van kasteel Heidelberg (D). Deze baan is ooit het achtste wereldwonder genoemd.

Let opOm de maliebaan goed te kunnen zien klikt u op de regel onder de afbeelding (hoge resolutie)

Olieverf op linnen, door Jacques Fouqières (Antwerpen, na 1580 - 1659, Parijs)

Kurpfäzisches Museum, Heidelberg (D)

Bron: Geert & Sara Nijs (choullaetclava@orange.fr)

Literatuur• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 111. Geert & Sara Nijs, 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2

Datering van maliebanen in West-Europa.

Literatuur

• Volkmar Eidloth & Hans Renes, Mailbahnen als städtebauliche und landschaftsplanerische Innovation im 17. Jahrhundert. 2018

• Volkmar Eidloth & Hans Renes, De Maliebaan in internationaal perspectief. Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie. 2020

Cartografie: Ton Markus, Faculteit Geowetenschappen Universiteit Utrecht

Bron: Sara Nijs, Do Smit

Ordonnantie Palmmalie Baan Den Haag

Deze ordonnantie is ongedateerd, maar hoogstwaarschijnlijk ouder dan de ordonnanties van Leiden en Utrecht. De Maliebaan in Den Haag is in 1609 aangelegd.

TranscriptieMen doet weten een iegelijcken van watstaet ofte qualiteijt sij soude moegen sijn.Dat alle persoenen hen wel extrect in 't speelenin dese maliebaen, aen huijrder ofte sijnentoesiender, telcken reijse eer sij in het spellkoemen sullen moeten betaelen drie schel-lingen tot twee grooten 't stuck, ende uijt het spellofte baen gescheijden sijnde ende van nieusweder innekoomende, sall opnieus betaelen.Weder als vooren. Alles op te verbeurtevan drie pont van al grooten tot behoevevan den huijrder. Van gelijcke die een maliewil verhuijren, telckens sal moeten betaelenboven 't gunt voorschreven is, drie schellingenmunt als vooren, ende soo ijemant onwillichwaere de gerechticheijt te betaelen,sal daer vooren geexecuteert sijn met aff-nemen van 't opperste kleet, off andersinsals vooren. Verder dat niemant sijn eijgengereetschap, 't sij van maeilies oftebollen sal moegen verhuijren aeneenighe persoonen die in de voorschreven malie-baen sullen speelen directelijck ofteindirectelijck onder wat pretext het selveoock soude moegen wesen in geendermaniere, dan alleen met consentvan den maliemeester.

Dit is de ordonnantie van s'Gravenhaege

In een vrije vertaling in hedendaags Nederlands luidt de tekst:

Bekendmaking van de voorwaarden waaraan iedereen moet voldoen.

Alle personen die op deze maliebaan willen spelen moeten elke keer voordat zij beginnen aan de pachter of zijn toezichthouder drie schellingen betalen.

Als zij opgehouden zijn met het spel of de baan verlaten hebben en opnieuw willen spelen moeten zij opnieuw betalen, zoals hiervoor aangegeven.

Op niet naleven staat een boete van drie pond, te betalen aan de pachter.

Degene die een malie wil huren zal telkensboven hetgeen hierboven vermeld staat, drie schellingen moeten betalen.

Indien iemand onwillig is het verschuldigde bedrag te betalen kan deze gedwongen worden tot voldoening door verbeurdverklaring van zijn mantel, tenzij alsnog betaald wordt.

Niemand mag zijn eigen gereedschap, hetzij malies of bollen, verhuren aan personen die in deze maliebaan spelen, direct noch indirect, onder geen enkele voorwaarde tenzij met toestemming van de maliemeester.

Dit is de ordonnantie van 's-Gravenhage.

Regionaal Archief Leiden, Secretarie-archief 1575 - 1851, (voornmalig) inv/nr. 1048

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is van Paul van de Wiel.

Ordonnantie Palmmalie Baan Utrecht, 1637

Transcriptie

Copije

Ordonnantie op 't spelen in de palemaillebaen der stadt Utrecht

IIn den eersten sal niemant in de voorschreven baen moegen speelen sonder consent ende kennisse van demaillemeester, op pene van bij ijder contraventeur teverbeuren telcken XXX stuijvers.

IIEnde sal ijder persoon, die in desen baen wil speelen, denmaillemeester alfvoorens betaelen drie stuijvers, endede huer van de maille sijnde hij eene begeert, gelijck drie stuijvers ende oock van ijdere boll gelijcke drie stuijvers, ende dat soo menig mael als, hij daer uijtgescheijden sijnde, weder sal willen speelen.

IIIItem sullen de speelders, ten eijnden eenijder in ofte omtrent den baen sijnde gewaarschout mach weesen gehouden sijn overluijt te roepen, Garde, ofte diergelijcke, anders sal de nalatighe ijmandt komende te quetsen ofte beseeren, gehouden sijn de costen van 't meesterloon smerte en versuijm te betaelen boven arbitrale correctie.

IIIIEen ijder speelder sal sijn boll op gelijcke gront laeten leggen, sonder deselffde op hoopkens te setten, op de verbeurte van drie stuijvers, telcken reijs, en sal de boll, uijt de baen geslagen sijnde, voor een slagh, met de hant daer weeder inne moeten schieten, reght over de plaetse daer die bij deselve gelegen hadde, op verbeurte van gelijcke drie stuijvers.

VOock sal niemandt, 't zij oudt ofte jongh, als in de baengespeeld wort, in deselve moegen gaen wandelen, blijvenstaen, op de plancken sitten, nogh daer door loopen, danalleen deselve overdwars passeren, op de verbeurte van XII stuijvers.

VIItem sal niemant, in de voorschreven baen moegen de cloot schieten kolven ofte anders ergens mede moegen speelen, dan alleen met boll ende maille, op de verbeurtevan 't geene daer meede gespeelt werdt, ende telckens twaelff stuijvers daerenboven.

VIIEnde appliceren alle de voorschreven boeten tot behoefte van den maillemeester, die tot de executie derselven mede geauthoriseert werdt.

VIIIEnde indien ijemant de maillemeester in 't excerceren van sijn ampt misseijt offte misdoet, sal verbeuren drie gulden, t'appliceren de eene helfte ten behoeve van den officier, ende d'ander helfte voor den maillemeester, boven arbitrale correctie.

IXSoo wie de baen ofte plaeten die op de koockers leggen,offte plancken van deselfs sijnde, compt te schenden offte breecken, offte een gedeelte van de quartiering, sal verbeuren de boeten van twaelff stuijvers

XEnde sullen de ouders voor haer kinders dese ordonnantie contravenieren ende gehouden wesen te verantwoorden.

Lager stont:Aldus provisionelijck goet gevonden ende gearresteertbij mijn heeren burgemeesteren ende regeerders derstadt Utregt, den XVIe October 1637.

Ende nogh lager stont: ende wasonderteijckent aldus.

Mij secretaris present

J. van Nijpoort

Vrij vertaald in hedendaags Nederlands staat hier:

Kopie

Verordening op het spelen in de maliebaan van de stad Utrecht

1. Niemand mag in de baan spelen zonder toestemming en medeweten van de maliemeester. Overtreding wordt bestraft met een boete van 30 stuivers voor elke overtreder.

2. Ieder die in deze baan wil spelen moet tevoren de maliemeester drie stuivers betalen. De huur van een malie bedraagt eveneens drie stuivers evenals de huur van een bal. Deze bedragen zijn verschuldigd elke keer dat het spel gespeeld wordt.

3. De spelers moeten luid Garde of iets soortgelijks roepen teneinde iedereen in of nabij de baan te waarschuwen. Indien bij nalatigheid iemand geraakt wordt moet de speler de gederfde inkomsten en andere kosten van het slachtoffer vergoeden. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

4. Elke speler moet zijn bal vanaf de grond spelen, zonder deze op een hoopje te plaatsen. Overtreding wordt bestraft met een boete van drie stuivers voor elke slag. Als de bal buiten de baan is geslagen moet deze, met bijtelling van een slag, met de hand weer binnen de baan gegooid worden over de plaats heen waar de bal voor het laatst geslagen is. Overtreding wordt eveneens bestraft met een boete van drie stuivers.

5. Als in de baan gespeeld wordt mag niemand, oud noch jong, in de baan wandelen, blijven staan of zitten. Alleen dwars oversteken is toegestaan. Overtreding wordt bestraft met een boete van twaalf stuivers.

6. Het is verboden in de baan te klootschieten, te kolven of een ander spel te spelen, behalve dat met de malie en de bal. Overtreding wordt bestraft met verbeurdverklaring van hetgeen waarmee gespeeld is, vermeerderd met een boete van twaalf stuivers.

7. Voornoemde boetes komen ten goede aan de maliemeester. Deze is mede geautoriseerd de boetes te innen.

8. Degene die de maliemeester in het uitoefenen van zijn ambt beledigt of zich ten opzichte van hem misdraagt wordt bestraft met een boete van drie gulden, die voor de helft ten goede komt aan de schout en voor de andere helft aan de maliemeester. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

9. Beschadigingen aan de baan en toebehoren worden bestraft met een boete van twaalf stuivers.

10. Ouders zijn er verantwoordelijk voor dat hun kinderen deze verordening naleven.

(Daaronder stond op het origineel)

Aldus provisioneel goedgekeurd en vastgesteld door de heren borgemeesters en bestuurders van de stad Utrecht op 16 oktober 1637.

(En daaronder stond op het origineel)

Was getekend,J. van Nijpoort,secretaris van de stad Utrecht

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is verzorgd door Paul van de Wiel

Herkomst: 'Een zeventiende-eeuwse stedenbouwkundige en landschappelijke innovatie', in: Oud-Utrecht, Jaarboek 2020, p. 10-33.

Zie ook:

S. Kieboom-Nijs, Jeu de mail in Germany - 2025

Volkmar Eidloth und Hans Renes, Mailbahnen als städtebauliche und landschaftsplanerische Innovation im 17. Jahrhundert - 2018

Frans edelman met maliehamer, gekleed volgens de mode uit die tijd.
Jardin de la Noblesse Françoise...Paris 1629 (serietitel)
Frans edelman, schuin op de rug gezien, de rechterhand leunend op een lange houten hamer zoals gebruikt bij het maliespel, een degen langs de linkerzijde. Hij draagt een wambuis op een kuitbroek en laarzen met brede omslagen en sporen. Zijn cape wordt over de linkerschouder gedragen, 'à la Balagny'. Hoed met twee pluimen.
Op de achtergrond wordt op een maliebaan het maliespel gespeeld.
Ets op papier (kostuumprent).141 x 95 mm. Signatuur rechtsonder (gegraveerd). Nummer rechtsonder (gegraveerd)
Prentmaker Abraham Bosse (Tours ca. 1604 - 1676 Parijs) naar een ontwerp van Jean de Saint-Igny (Rouen 1595/1600 - 1649 Parijs) en uitgegeven door François Langlois
Rijksmuseum (RP-P-OB-42.109), verworven in 1816
Literatuur
• Catalogue de l'oeuvre de Abraham Bosse, Georges Duplessis, cat.nr. 1305
Bron: Do Smit

Watercolour drawing wirh bodycolour (Number 29) from an album by Adriaen Pietersz. van de Venne, 1626.

To the right, the host and ally of the exiled King of Bohemia, the Dutch stadholder, Frederik Hendrik, prepares to play the ball to the port, indicated by his wife, Amalia van Solms, centre, and the Queen at the end of the table.

Department of Prints and Drawings, British Museum, London, England

Literature

• Golf through the ages by Michael Flannery, page 39. January 2004

Anoniem en ongedateerd schilderij in Schloß Lustheim te Oberschleißheim in Beieren, Duitsland.

Bron: Geert & Sara Nijs, met dank aan Michael C. Lang, alias Carl Ludwig, Freiherr von Poelnitz

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 45. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Anoniem en ongedateerd schilderij in Schloß Lustheim te Oberschleißheim in Beieren, Duitsland.

Bron: Geert & Sara Nijs, met dank aan Michael C. Lang, alias Carl Ludwig, Freiherr von Poelnitz

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 41. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 216. 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2 (choullaetclava@orange.fr)

Titelblad uit Le noble Jeu de Mail de la Ville de Montpellier door M. Sudre uit 1822. De inwoners van Montpellier geloven dat het maliespel in de eigen woonplaats is bedacht; het maliespel is aldaar tot 1938 gespeeld.

De afbeelding op het titelblad toont een wedstrijd 'Tir'. Van oudsher werd een fles 'demi john' op 4,8m hoogte bevestigd op een paal. De spelers bevonden zich op 30 tot 40 meter afstand en probeerden de fles met één slag te breken.

Bron: Sotheby's

Literatuur

 Golf through the ages by Michael Flannery, page 161. January 2004

Plan Pour Le Tirage Du Globe.

The globe was suspended at a height of 15 feet, with the players standing at a considerable distance away. The mail variant was considered by the French to be he must perfect of all known recreations

Le Noble Jeu De Mail de la Ville de Montpellier by J. Sudre. Paris, France 1772

Source

http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Literature

 Golf through the ages by Michael Flannery, page 174. January 2004

Instructie hoe een haakse bocht het beste kan worden genomen.

Jeu - spelrichting

Boule jouée - te spelen bal

Boule noyée - slecht gespeelde bal

Coin de reserve - 'onmogelijke spelplaats'

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je... (werkt niet meer)

Cavaliers contest a singles match mail à la chicane, the cross-country variant of mail, accompanied by their caddie who carries replacement balls, mallets and a 'lève', a specialist club for the elevated scoring shot.

Oil painting on canvas by Willem Schellincks (1678).

Bron: Statens Museum for Kunst, Copenhagen, Denmark

Literatuur

 Golf through the ages by Michael Flannery, pages 129. January 2004

De Maliebaan met de Maliebrug en het Huis Bellevue te Utrecht, (ca. 1784, door Jonas Zeuner (Kassel, 7 november 1727 - 1814, Amsterdam)

Als voorbeeld voor dit werk diende een kopergravure door J.J. Le Veau (1729-1786) uit 1773, 281 x 440 mm, naar een onafgewerkte tekening van Jacobus of Justus Versteegh (ca. 1734-1819), gewassen in Oost-Indische inkt, 259 x 384 mm, in Het Utrechts Archief, Topografische Atlas, inv.nr. Maliebaan 1772 (1). Repliek uit 1784, achterglasschildering, 33,2 x 42 cm, bij Christie's, Amsterdam 28.03.1996, cat.nr. 246, p. 51, met afb. Dit werk behoort tot een serie van vier.
Achterglasschildering (gegraveerd bladgoud, -zilver en olieverf). Afmetingen: 34,5 x 43,3 cm; met lijst: 41 x 49,8 cm. Signatuur recto r.o. op het pad: zeuner.fec.

Centraal Museum, Utrecht (18769). Aankoop 1974
Literatuur/Documentation
• Centraal Museum Utrecht Mededelingen nr. 10 = Rob van Koningsbruggen [1975], [geinterviewd door Carel en Hoos Blotkamp]. redactie: Anthon Beeke ... [et al.]. ontwerp Rob van Koningsbruggen (Utrecht, 1975)
• Centraal Museum Utrecht : overzicht 1972-1981, Afdeling Educatie en Voorlichting (Utrecht Utrecht, 1983)
• Jonas Zeuner 1727-1814 : zijn wereld weerspiegeld in zilver en goud, J. Sprenkels-ten Horn, A. Sprenkels (Abcoude Amsterdam, 1994)
• Jonas Zeuner en de Maliebaan in zilver en goud, Jet Sprenkels-ten Horn
• De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters van den vroegsten tot op onzen tijd (strekkende tevens tot vervolg op het werk van J. Immerzeel, jr.) : zesde deel T-Z, door Christiaan Kramm (Amsterdam, 1863)
• Schilderkunst tot 1850. De verzamelingen van het Centraal Museum Utrecht [cat. nrs. 591-902], Liesbeth M. Helmus (Utrecht, 1999)
Tentoonstellingen/Exhibitions
• Nieuwe aanwinst: twee 18de-eeuwse terracotta's van W.H. van de Wall, Centraal Museum, Utrecht, 2004
• Jonas Zeuner (1727-1824), Amsterdams Historisch Museum, Amsterdam, 1994
Bron/Source: Do Smit

Over de oorzaken van de verandering van het colfspel, dat op de lange baan gespeeld werd, naar het kolfspel, dat op de korte baan gespeeld werd, valt niets meer met zekerheid te zeggen.

Zo stelt Jacques Temmerman in zijn boek Golf & Kolf, zeven eeuwen geschiedenis, dat op de vele ijsgezichten met colvers uit de zeventiende eeuw al veel korte spelen, dat wil zeggen met paaltjes, zijn afgebeeld. Maar, zo stelt hij, dat kan verscheidene oorzaken hebben:

• Men kan aannemen dat de schilders zich wat artistieke vrijheden veroorloofden bij het uitwerken van de composities. En zelfs als dit niet geheel met de werkelijkheid strookte, konden zij de mening zijn toegedaan dat het nodig was om de figuurtjes dicht opeengepakt af te beelden.

• Ook is mogelijk dat het ijscolf inderdaad (vaak) op een beperkt oppervlak werd beoefend, waarbij de beschikbare ruimte met een groot aantal medegebruikers van de ijsvlakte werd gedeeld. In dit geval is het aannemelijk dat een speler de bal niet hard en ver kon wegslaan.

• Op een aantal schilderijen zijn ‘paaltjes’ te zien waar naar toe wordt gespeeld. Omdat deze paaltjes op grotere afstand niet of moeilijk zichtbaar zouden zijn, betekent dit waarschijnlijk dat het ijscolf al (vaak) een kort spel was.

Cees van Woerden wijst in zijn boek 'Kolven, het plaisir om sig in dezelve te diverteren' op de relatie tussen het maliespel en het kolfspel en voegt bovendien een argument toe voor de ontwikkeling van het kolven op het land. Het is aannemelijk dat uitbaters van drinkgelegenheden en uitspanningen belang hadden om de spelers dichtbij de tap te houden en op eigen erf een kolfbaan beschikbaar stelde waarvan de spelers niet zouden weglopen. Zij stelden ter stimulering ook geregeld fraaie prijzen beschikbaar, hetgeen zelfs tot zogeheten 'prijskolvers' leidde. De Amsterdamse oesterkoopman en kruier Appie Richter uit de Kalverstraat was een bekend meester.

Hoe het ook zij, in de achttiende eeuw wordt de ontwikkeling van colf naar kolf een feit, maar colf en kolf hebben waarschijnlijk geruime tijd naast elkaar bestaan. Achteraf zijn geen duidelijke grenzen meer te trekken tussen het lange colf en het korte kolf.

Op afbeeldingen komt de 'echte' kolfbaan pas na 1700 voor. Uit een vergunning afgegeven in Goes, waarvoor jaarlijks '2 ponden Vlaamsch en 10 schellingen ten profijte van de Armen' (= ca. € 6,75) moest worden betaald, valt op te maken dat daar al sinds 1595 een baan bestond.

Toelichting ingebruikneming maliebaan Den Haag in 1609

Bron: Stichting NGA Early Golf, archief van Steven J.H. van Hengel

Gezicht in het Colosseum te Rome met op de voorgrond een paar maliespelers. Op de achtergrond twee mannen op een ezel. Perspectivische stippellijnen verbinden de gebouwen met de voorgrond en de horizon. Te lezen: linea horizonta lis (midden) en: base (middenonder). In cirkel. Bovenaan: C.LXXXVIII. Prent uit een serie van zes met voorstellingen van Romeinse ruïnes.

Opmerkelijk is de datering voor het maliespel: 1600.

Ets op papier. 212 x 266 mm

Prentmaker: Hendrick Hondius (vermeld op object; 1573 - 1650).

Naar ontwerp van: Petrus Stephanus (vermeld op object).

Uitgever: Hendrick Hondius (1573 - 1650)

Rijksmuseum (RP-P-1951_700A). Aankoop 1951 uit het F.G. Waller-Fonds. Verzamelaarsmerk: Lugt 2228.

Literatuur

 Hendrick Hondius, p. 58, cat.nr. 47

 Heer-Kuyl, p. 88, cat.nr. 52

Tekening in spiegelbeeld naar de eigen gravure van Vincent Laurensz. van der Vinne II (1686 - 1742).

Let op

1. De weergegeven hagen tonen veel overeenkomsten met die langs de maliebaan te Brussel (zie prent van Romeyn de Hooghe uit ca. 1685)

2. Van deze prente bestaat ook een gravure in spiegelbeeld (met iets andere afmetingen). 3. De metershoge paal in het midden van de baan is vermoedelijk ontsproten aan de fantasie van de graveur of betreft het de maliepaal die anders achter de pilaar zou staan. Er zijn geen maliebanen bekend met een dergelijke paal in het midden. Het kan ook geen croquet zijn (zoals gesteld door het Rijksmuseum): de oudste vorm van croquet is malie met tussen de stukken meerdere passes en die zijn hier niet afgebeeld. Croquet wordt bovendien op gras gespeeld (en niet op een baan met rabatten) en een croquetspeler maakt nooit een full swing.

Tekening op papier. 93 x 118 mm

Teylers Museum, Haarlem (V 033a-71)

Bron: Do Smit

English
St. James's Palace and The Mall, engraving by Johannes (Jan) Kip (1715).

In the extreme right-hand corner Jan Kip has drawn severall pall mall players. Today the pall mall course has been developed into the famous Mall running from Buckingham Palace to Trafalger Square.

Source: Geert & Sara Nijs and Wikimedia

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 38 by Geert & Sara Nijs. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

De Maliebaan gezien in westelijke richting, met rechts de Herberg en de ingang Schagerlaan.

Ets van Daniël Stopendaal uit ca. 1725

Beeldbank Amsterdam (010097004803)

Bron: Do Smit

Vryheit Blyheit, van achteren over de Waterkom naar voren en de Malie baen te zien.

Vüe de Vryheit Blyheit du Coté de Bassin vers le Mail.

De tuin van buitenplaats "Vrijheid Blijheid", gezien naar het huis en de Maliebaan.

Ets, vervaardigd door Daniël Stopendaal in 1725

Amsterdam Archief (010097011027)

Bron: Do Smit

English, Nederlands

English

In 1651, the alley of Amsterdam, 650 metres long, was laid fairly far away from town. The Amsterdam people were not very eager to play this game. In the middle of the 18th century the interest of the players diminished so much that the course was mainly in use for Sunday afternoon strolls.

Engraving by Daniël Stopendaal.

Stadsarchief Amsterdam

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 123. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Nederlands

Gesigt de Malie Baen geleege in de Diemermeer buyten Amsterdam. De Maliebaan in de Watergraafsmeer, gezien vanaf de Middenweg. Kopie naar de prent uit Het verheerlykt Watergraafs- of Diemermeer.

Datering: 1725

Herkomst: Stadsarchief; Collectie Atlas Dreesmann

Documenttype: prent

Vervaardigers: IJsack Greve (uitgever), Hendrik de Leth (etser), Daniël Stopendael (tekenaar) en A. en H. de Leth (uitgever)

Geografische naam: Maliebaan

Afbeeldingsbestand: 010094006089

Bron: Stadsarchief Amsterdam, beeldbank

English, Nederlands

English

This drawing of from the 'Herberg (= inn) aan de Maliebaen' shows that the public house was still popular with the Amsterdam people. The number of active players diminished at that time.

Daniël Stopendaal, 1725.

Stadsarchief Amsterdam

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 124. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 113. 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2 (choullaetclava@orange.fr)

Nederlands

De Herberg aan de Malie Baen

De Maliebaan gezien in westelijke richting. Rechts is de Schagerlaan.

Datering: 1725

Herkomst: Stadsarchief; Collectie Stadsarchief Amsterdam: tekeningen en prenten

Documenttype: prent

Vervaardiger: Daniël Stopendael (etser)

Geografische naam: Schagerlaan; Maliebaan

Afbeeldingsbestand: 010097002678

Bron: Stadsarchief Amsterdam, beeldbank

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 124. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)
• Games for Kings & Commoners, Part Three, p. 113. 2015. ISBN 978-2-9540069-3-2 (choullaetclava@orange.fr)

Beschrijving De Buyteplaats Starrenbosch, in de Diemermeer aan den Kruys wegh achter de Malie-baan. • De tuin van de buitenplaats Starrenbosch, gezien vanaf de Maliebaan. Op de voorgrond, op de Maliebaan, elegant geklede wandelaars en een gezelschap in een reiskoets.

Vervaardiger

• Daniël Stopendaal (etser)

• IJsack Greve (uitgever)

Stadsarchief Amsterdam, Serie: Canon Amsterdam Buitenplaatsen (010097004806; http://stadsarchief.amsterdam.nl/archief/10097)

English, Nederlands

English

Not only strollers and spectators made use of the paths alongside the mail court, but also the farmers were allowed by the council to let their cattle graze on the fields between the paths.

Anonymous, ca. 1750 - 1800

Stadsarchief Amsterdam

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 125. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Nederlands

Links: toegangshek tot lustplaats 'Buitenrust', rechts een maliebaan. Tekening. Techniek: penseel in bruin en enig grijs, over potlood; kader pen in bruin. Afmetingen: 340x462 mm.

Datering: 1750 - 1800 (ca.)

Herkomst: Stadsarchief; Collectie Stadsarchief Amsterdam: tekeningen en prenten

Documenttype: tekening

Vervaardiger: Anoniem (tekenaar)

Geografische naam: Maliebaan

Afbeeldingsbestand: 010097012612

Bron: Stadsarchief Amsterdam, beeldbank

In het centrum van Angers (Frankrijk) ligt Jardin du Mail en vanaf dit parkje loopt in zuidoostelijke richting de Avenue Jeanne d'Arc: de prachtige voormalige 17e eeuwse maliebaan die slechts gedurende 15 jaar in gebruik is geweest. Deze baan is 750 meter lang en heeft, evenals de maliebaan te Utrecht, twee rijen bomen aan weerszijden, 600 stuks in totaal. Ook hier is de oorspronkelijke baan veranderd in een prachtige wandelboulevard, geflankeerd door prachtige huizen.

Hier een herfstopname van de Avenue Jeanne d'Arc.

Bron: Google Earth | Panoramio (foto), Geert & Sara Nijs (informatie)

Plan van de Stadt Breda.

Ten noorden en ten zuiden van de stad zijn inundaties aangegeven. Bij de Teteringsedijk is een speciaal daartoe aangelegde inundatiedijk te zien. Komt deze op andere kaarten ook voor? Het Speelhuis staat onder water. In de stad zijn bomen aangegeven, onder andere langs de Oude Vest, op het Nonnenveld en op de Gasthuisvelden. Het Valkenberg heeft nog de oude indeling in vierkante perken. Ook de bebouwing van de Zandberg is te zien!

Vervaardiger: Westenhout, 1795

Breda Stadsarchief (19980906)

Bron: Do Smit

Plan van de Stadt Breda.

Ten noorden en ten zuiden van de stad zijn inundaties aangegeven. Bij de Teteringsedijk is een speciaal daartoe aangelegde inundatiedijk te zien. Komt deze op andere kaarten ook voor? Het Speelhuis staat onder water. In de stad zijn bomen aangegeven, onder andere langs de Oude Vest, op het Nonnenveld en op de Gasthuisvelden. Het Valkenberg heeft nog de oude indeling in vierkante perken. Ook de bebouwing van de Zandberg is te zien!

Vervaardiger Chateau de Vincennes, Westenhout. 1700 - 1800

Breda Stadsarchief (19980899)

Plattegrond met voormalig speelhuis met traptoren op de zogenaamde Konijnenberg in het Belcrumbosch.

Vervaardigd door E.P.J. de Wolf in 1938 (in kleur)

Breda Archief (19891330)

Bron: Do Smit

Château de Richelieu du costé (= coté) qui régarde sur le Parc, et Palmail.

Kasteel Richelieu met de maliebaan op de voorgrond; ongedateerd. Op de afbeelding is te zien dat op de maliebaan naast de enige maliespeler (of twee maliespelers?) vooral activitieten plaatsvinden die niets met malie te maken hebben; het zal dus een geënsceneerde voorstelling zijn..

Plaats en kasteel Richelieu ligt in het departement Indre et Loire

Kopergravure. 125 x 252 mm. Signatuur rechtsonder: Israel

Bron: Do Smit

Het Haagsche Bosch in 1645. Plaats van de maliebaan (De Palmagie Baen...?) in Den Haag.

Bron: Stichting NGA Early Golf, Do Smit
Download
Afbeelding met maliebaan rood omkaderd (zie bijlage; jpg, 23.8 KB)

De Portugese synagoge aan de Jan Evertstraat. Het gebouw dat na de laatste oorlog jarenlang leeg heeft gestaan, is onlangs weer in gebruik genomen door de Liberaal Israelistische Gemeente. Aan de achterzijde toegankelijk door de panden Prinsessegracht huisnrs. 24-26 (achtergrond links). Uiterst links zien we nog een stukje van de Maliebaan.

Gravure op papier. In 1735 vervaardigd door G. van Giessen en in hetzelfde jaar uitgegeven door R. Boietet. 271 x 340 mm

Haagse Beeldbank (gr. B 222)

Bron: Do Smit

Gezicht op de Maliebaan en het Malieveld in 1760, vervaardigd door Iven Besoet (1720 - 1769) en door Hendrik Fzn Scheurleer opgedragen aan de burgemeester Johan Pieter Dierquens. In het onderschrift de titel en opdracht in het Nederlands en Frans, gescheiden door het wapen van Dierquens.

Titel volledig

Exercitie van de Haagse schutterij op de Malieveld, 1760

Gezight van de Malibaan en Waapen Schouwing der Haasge Schuttery / Vue & Perspective du Mail & de la Revue du Bourgoisie de la Haye (titel op object) uit de serie Gezichten van Den Haag.

Het Malieveld maakte oorspronkelijk deel uit van het Haagse Bos en werd gebruikt voor alle vormen van recreatie, zoals colf en caetsen (hand-tennis). Op deze prent oefent de schutterij van de Haagse Sebastiaansdoelen(één van de twee Haagse schutterijen), die vlakbij haar schietbanen had.

Door stadsuitbreidingen is het veld steeds een stukje ingekort. Gedurende de negentiende en twintigste eeuw noemde men dit veld al Malieveld, maar pas in 1966 is de naam officieel.

Ets op papier. 302 x 425 mm

Rijksmuseum (RP-P-OB-84.557). Verworven in 1881.

Bron: Geert & Sara Nijs

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 106. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Het Speelhuis in Breda uit 1637

Pentekening in gewassen Oostindische inkt van B.F. à Berkenrode

Breda Stadsarchief (19630071 en D0165)

Bron: Do Smit

The mail court in Genève was constructed in 1637 outside the city walls together with the Plainpalais for the amusement of the people of the town. The mail alley was approximately 700 metres long had a small bend half way the court. The alley is now called the ‘Avenue du Jeu de Mail’ and lies in the heart of the city.

Private collection

Source: Geert & Sara Nijs (http://www.ancientgolf.dse.nl/)

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 48. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

• http://www.ancientgolf.dse.nl/... mail.pdf

‘Der Palamay Gang’ just above the red line (see appendix). With a length of about 750 metres, the alley was of moderate length. – Detail of the drawing by Johann Jakob in ‘Mappa Uber die Kayserl: Herrschaft Laxenburg, 1716. – http://laxenburger.blogspot.co...

Looking on the internet for traces of ‘jeu de mail’ courses, so far, I came across one course in Austria, about 20 km south of Vienna in the park of Laxenburg Castle.

In the park of the castle, many roads have disappeared and new ones have been constructed or existing ones have got a new direction. But there is one road which is still in the same place and as straight as plotted in the 17th century: the ‘Palamay Gang’.

The alley, bordered with a low fence, had a length of 1002 feet (ca 750 metres) and had a surface of battered earth. The mail course was already in use during the reign of Emperor Leopold I (1640-1705). Joseph von Österreich-Lothringen (1741-1790), the later emperor Joseph II, was a keen mail player in his younger years. He had the force and the skill to play the course in three strokes.

(‘Der Schloßpark Laxenburg.- Ein Führer durch Geschichte und Gegenwart‘, Géza Hajós – Laxenburg, Schloß Laxenburg Betriebsgesellschaft, 1998)

The course suffered from flooding and it was regularly repaired; it was closed in 1804, probably also due to lack of players, who had chosen less strenuous divertissements.

Bron/Source: Sara Nijs

Palmailge baen te Leiden, voor 1643-1645.

Ten tijde van de reformatie kwam de Universiteit Leiden in het bezit van landerijen die voorheen aan de Abdij van Egmond en verschillende conventen in Leiden hadden toebehoord. De pachtopbrengst van deze landerijen was een belangrijke bron van inkomsten voor de toen nog jonge universiteit. In de periode 1643-1645 vervaardigde de vooraanstaande Rijnlandse landmeter Johannes Dou een perkamenten kaartboek van deze landerijen, die zich allemaal in de directe omgeving van de stad bevonden. Eén van deze percelen is aangeduid als ‘Palmailge baen’, een maliebaan. Op deze plek langs de Schie aan de achterzijde van de Universiteitsbibliotheek loopt nog steeds de Maliebaan. De baan is destijds door de universiteit op één van haar eigen stukken land aangelegd om malie te spelen. Volgens de kaart was de baan 187 roeden lang, ongeveer 700 meter.
Universiteitsbibliotheek, Leiden (collectie Bijzondere Collecties). Foto: hdl.handle.net/1887.1/item:1598247
Bron: Sara Nijs
Literatuur
• Games for Kings & Commoners, Part Two, p.108. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 92.7 MB)

Plattegrond van Leiden, gepubliceerd in 1649 in 'Toneel der steden' en vervaardigd door J. Blaeu

De 'Pal-maille baen' met maliehuisje is te vinden links onder de stad. Bij voldoende inzoomen kun je spelers zien afgebeeld.


Blijkens correspondentie van mr. W. Downer, gemeente-archivaris van Leiden, met Steven J.H. van Hengel van 17 december 1971:
De 'Palmaille baen' is onbenoemd ook ingetekend op de plattegrond van Leiden uit 1670, verzorgd door C. Hage. Deze plattegrond met onbenoemde baan is niet opgenomen in het webmuseum.
Op de plattegrond van Leiden uit 1825 blijkt de voormalige maliebaan ingetekend als normale straat door een langgerekt park.


In maandblad Golf van oktober 1940:
Liefhebbers van het maliën waren vooral de studenten. Behalve voor maliën - en later voor kaatsen en kolven - gebruikten zij de Maliebaan voor hun vestingbouwkundige studiën en hun lichaamsoefeningen.

Bron: Stichting NGA Early Golf, Do Smit


Literatuur

• E. Pelinck, Openbare gebouwen en de voornaamste daarin gevestigde instellingen te Leiden tot 1850

• Bibliotheek Leiden en omgeving: nrs 4475, 4476, 4477, 4478 en 4479


• N.C. Kist, Bijdragen tot de vroegste geschiedenis en den toekomstigen bloei der hoogeschool te Leiden. Leiden, 1850. Bibliotheek Leiden en omgeving: 33003, bladz. 66 e.v.


• Secretarie-archief 1575 - 1851, inv.nr 1048

• Rijksgeschiedkundige publicatiën, deel 29; bronnen tot de geschiedenis der Leidsche universiteit, uitgegeven door Dr. P.C. Molhuyzen. 1610 - 1647, Bibliotheek Leiden en omgeving: nr. 33029

• Archief burgemeesters als curatoren, inv.nr. 22; register van de universiteit, deel 5, folio 269 verso

Kaart van alle afgesneden landen aan de Noord en westzijde van de Boshuizermolensloot buiten de Wittepoort. Gebied tussen "Maliebaan" (links op de kaart; huidige Trekvliet) en Korte Vliet.

Tekening in kleur door Klaas Vis uit 1768 naar een kaart van Joris Gerstecoren van 1650. Formaat 32 x 100 cm

Erfgoed Leiden en Omstreken (PV1282.5)

Bron: Do Smit

Verdeelinge des lants gelegen opt suyteynde van Maille baen langs de trecvaert. Pentekening door J. Gerstecoren. zonder jaartal (ws. 1640-1650)

Regionale Archiefdienst Leiden (voorheen inv.nr 1934)

Bron: Stichting NGA Early Golf, beeldcollectie Steven J.H. van Hengel

English
Design for two double Mail Courses by Steven J.H. van Hengel. Undated.

Montpellier 1687, Place du Course

Steven J.H. van Hengel:

'In 1687 a specification for the construction of two parallel Mail-courses was drawn up and discussed in the City Councel of Montepllier on the 2nd April of that year. The document is still in the Record Office of the city of Montpellier. The measures of the specifications are in:

• Tois = 1.949 meters

• Pied (Foot) = 0.304,8 meters

• Pouce (Inch) = 0.0254 meters

For the sake of convenience all the measures have been transposed into metric equivalents.

A width of 25.34 meters (13 Tois) by a length of 584.7 meters (300 Tois) on the Place du Cours entering by the property of Sieur Pinet at the end of the game, which is from one road to another.

On teh width of 25.34 meters a path of 1.949 meters (1 Tois) shall be left at the countryside to be used by the owners of property on that side.

1.949 meters (1 Tois) around a ditch shall be dug, 0.91 meters (3 Pieds) deep, 1.82 meters (6 Pieds) wide at the top and 0.61 meters(2 Pieds) at the bottom to receive the water from the rain. A verge of 0.91 meters (3 Pieds) shall be left clear.

13.64 meters (7 Tois) shall be used to construct the two Mail-courses with three walls. One on the town-side 2.13 meters (7 Pieds) high including the foundation, 0.41 meters (16 Pouces) wide at the base and 0.20 meters (8 Pouces) wide at the top.

The same wall to be continued on the garden side where it will only be 1.22 meters (4 Pieds) high, the foundation to be 0.30 meters (12 Pouces) wide reduced by 0.05 meters at the top.

The turns in the game at each end shall be built of cut rock of the best quality that can be found and of the hardest, well shaped and well laid in such a manner that the joints do hardly show and they will be 0.51 meters (20 Pouces) wide, diminishing to 0.41 meters (16 Pouces) square openings of 0.23 meters (9 Pouces) will be built into the base of the enclosing walls at intervals of 39 meters (20 Tois) commencing at each end.

A wall shall be made which will seperate the two games which will be 1.22 meters high (4 Pieds) including the foundation and 0.30 meters (1 Pied) thick.

All these walls shall be built with good chalk, two thirds sand and one third good cement or of mortar pressed with the hammer.

The ground of the Jeu de Mail must be levelled as well as possible taking care of retaining a invisible incline from 39 meters to 39 meters (20 Tois) for the drainage of the rain water and for this purpose a square hole of 0.254 meters (10 Pouces) shall be left in the enclosing walls at intervals of 39 meters (20 Tois) to serve as drains as said above.

When all the walls have been built and the leveling has been done surface of the two games will be dug up to a depth of 0.10 meters (4 Pouces) and then one must obtain good sand mixed with gravel which one obtains from the cutting of stones and if not enough of that is available in the city one might go to the quarries in order to pick up a large quantity. This then to be mixed with the sand which should be subsequently spread on the course taking care that the whole surface will show 0.10 meters (4 Pouces) which are to be well mixed with the 0.10 meters of belaboured soil. For this mixing and levelling one takes the gardeners with their rakes and to beat it well.

On the vorge outside the courses between the wall and the ditch trees shall be planted spaced at 4.57 meters (15 Pieds).

On the city side a ditch shall be made like on the other side with a verge of 0.91 meters (3 Pieds) between the wall and the ditch, the ditch to be 3.898 meters (2 Tois) at the narrowest and for the passage of the road.

All of which amounts to 25.34 meters (13 Toises).

A small house shall be built for the Master who keeps the game.'

Source: NGA Early Golf
Download
• Afbeeldingen in Portable Document Format (zie bijlage; pdf, 24.6 MB)

Maliebaan met speelhuis bij kasteel Nymphenburg te Neuhausen-Nymphenburg, bijna 9 km WNW van München, Duitsland. Het schilderij dateert uit 1722/1723.

Door Franz Joachim Beich (Ravensburg, 15 oktober 1665 - 16 oktober 1748, München)

Bron: Wikimedia Commons, Do Smit

Afbeelding uit Sports et Jeux d'Adresse, p. 200. uit ca. 1903, naar een 18de eeuwse gravure van Nicolas Guérard.

Bron: Geert & Sara Nijs

Literatuur

• Sports et Jeux d'Adresse par Henry René d'Allemagne (Archiviste, Paléographe)

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p.229. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Download

• Relevante tekst uit Sports et Jeux d'Adresse (zie bijlage; pdf, 1.72 MB)

De maliebaan bij Pillnitz aan de Elbe bij Dresden(Duitsland), ca. 1765, op de plattegrond ('Generalplan') van Pillnitz

Landesamt für Denkmalpflege Sachsen, Plansammlung

Bron: Do Smit

Ontwerp van een maliebaan te Stuttgart uit 1621, door Heinrich Schickhardt

Hauptstaatsarchiv Stuttgart

Vroeg gezicht op de Maliebaan met het Maliehuis, de Maliebrug en een deel van het bolwerk Lepelenburg vanuit het zuidwesten. In het verschiet de overblijfselen van de abdij Oudwijk.

De tekst onder de prent luidt:
De PALEMAILLEBAEN STICHTS PARADYS
OP-GERECHT IN'T JAER 1637 BY DE ED.
HEEREN REGEERDERS DER OUWDT
BEKENDE STADT UTRECHT
(onleesbaar)
J. Goedeljee naar H. Winter. Topografische Atlas in Het Utrechts Archief (35542).

Bron: Vroeg Golf en zijn Ontwikkeling door S.J.H. van Hengel, pagina 16
Literatuur
• Utrecht's verleden, I.W.A.G. Perk's 'Geschiedenis van de Maliebaan'.
• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 113. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)
Download
• Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 28.8 MB)

De Maliebaan te Utrecht, omstreeks 1660 getekend door Herman Saftleven (1609-1685).

Pen in bruin, penseel in grijs, bruin en grijsbruin. 17,2 x 32,5 cm. Platinotypie naar tekening van H. Saftleven

Het aardige van deze tekening is dat de baan, waar studenten het maliespel spelen, van de zijkant is getekend. Saftleven heeft zelf een tuin met een klein buitenhuis aan de Maliebaan gehad en dat verklaart misschien dat hij geïnteresseerd is geraakt in het maliespel. Hij heeft de voorste rij bomen weggelaten om het spel beter te kunnen weergeven. De lange zijden van de baan voor het maliespel worden begrensd door een lage houten schutting. Aan de beide uiteinden van de baan staat een paal met het stadswapen, die door de spelers moest worden aangetikt voordat zij aan het 750 meter lange parcours begonnen. In het midden van de tekening is een poortje van twee gekruiste maliestokken te zien waar de bal onderdoor geslagen moest worden. Links staat het Maliehuis. Op de achtergrond loopt de Biltstraat. Daar zijn vaag de contouren van het Heilige Kruisgasthuis zichtbaar. Het grote huis met het traptorentje is het huis Het Park, waarnaar de Parkstraat is genoemd.

Uit: De getekende stad, Utrecht in oude tekeningen 1550-1900 van C.C.S. Wilmer. Uitgeverij Matrijs, 2005. ISBN 90 5345 272 9.

Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, Atlas Munnicks van Cleeff, inv.nr. MCS/350
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 24.9 MB)

Kaart van het gebied tussen de Biltsche Grift / Nicolaasweg / Absteder Wetering / Stadsbuitengracht te Utrecht; met weergave van wegen, waaronder de Steenstraat en Maliebaan, stegen, watergangen en percelen met vermelding van eigenaren. Met weergave van enkele bolwerken en het hoornwerk bij de Maliebaan.

Deze kaart betreft een voorstudie voor een in okober 1859 door H.C. van Dooren gemaakte kopie van een in 1642 door J. van Diepenem vervaardigde kaart. De originele kaart is vervaardigd in opdracht van het kapittel van St. Marie en bevindt zich in dat archief. De kaart uit 1859 is gemaakt in opdracht van Burgemeester en Wethouders van Utrecht.

Pen in bruin, potlood. 68,5 x 50 cm

Het Utrechts Archief (216087)

Bron: Do Smit

Download

Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 71.3 MB)

De stad Utrecht met het noorden aan de linkerzijde. De maliebaan is het met bomen omringde 'pad' rechtsboven.

Folioformaat kopergravure van Utrecht met de gebouwen in opstand weergegeven. Met het wapen van de stad en de provincie boven, verklarende legenda onder. Het imposante Stedenboek van Joan Blaeu, bestaande uit twee delen, is ontstaan tegen het einde van de Tachtigjarige oorlog. Aanvankelijk verscheen het Stedenboek in een Latijnse uitgave, later in een Nederlandse. De boeken werden na de opdracht van de koper ingebonden. Doordat de gravures op stapel lagen konden de stadsbeschrijvingen (onder meer aan achterzijde gravure) indien nodig aangepast worden. Deze stadsbeschrijvingen werden door zowel Blaeu als door het stadsbestuur geschreven. De bron voor de imposante gravures, met de gebouwen in opstand getekend, stamde veelal uit eerdere tijd. Verschenen in: "Toonneel der steden van de vereenighde Nederlanden, met hare beschrijvingen"

Uitgegeven als 'Traiectum Wttrecht' door Johan Blaeu, Amsterdam 1649.

Ingekleurde kopergravure, schaal 1:5500, afmetingen origineel 38 x 50 cm.

Het Utrechts Archief (T.A. Ab 69)

Maliebaan te Utrecht, door Jan van Vianen (vermeld op object; Amsterdam ca. 1660 - na 1726), gedrukt te Utrecht door Casper Specht en uit gegeven door Gerard Kribber (17e eeuw; vermeld op object). Datering: 1697 en/of 1715

De prent was opgenomen in 'De Riddermatige Huysen en Gesighten in de Provincie van Utrecht'.

Ets op papier. 191 x 308 mm

Rijksmuseum (RP-P-1959-607), aangekocht in 1959 met ondersteuning vanuit het F.G. Waller-Fonds

Literatuur

• 'Here one comes to see, and be seen': flânerie in the seventeenth century, Bianca M. du Mortier, afb. 12

• Claudius Vermeulen to Paulus Willemsz van Vianen, Dieuwke de Hoop Scheffer, Christiaan Schuckman, p. 192, cat.nr. 55

Bron: Pius Muskens, Do Smit

Plan de la Ville d'Utrecht, uit 1740 door Hendrik de Leth (Amsterdam 1703 - 1766 Amsterdam)

Kopergravure van de stad met de belangrijkste gebouwen in opstand weergegeven. Met kompasroos, schaalstok en twee legenda's. Tweetalige titel. Verschenen in: "Nieuwe Geographische en Historische Atlas, van de Zeven Vereenigde Nederlandsche Provintien" Het noorden ligt op deze kaart links. De met bomen omzoomde Maliebaan vinden we rechtsboven, iets links van het legendum.

Kopergravure. 17 x 21 cm. Handgekleurd

Bron: Cartogrfisch Antiquariaat Edward Wells, Do Smit

Grondtekening van de stad Utrecht uit 1758, uitgegeven door Isaak Triton, gevestigd aan de Kalverstraat te Amsterdam. De Maliebaan bevindt zich binnen de rode cirkel.

Verschenen in "Hedendaagsche Historie, of Tegenwoordige Staat van Alle volken"

Handgekleurde kopergravure. 17 x 27 cm

Bron: Do Smit, Cartografisch Antiquariaat Edward Wells

Het Hooge Land

Kaart van het Hoogeland te Utrecht, gelegen ten zuiden van de Biltstraat; met de buitenplaats Blijenburg, een klein gedeelte van de Maliebaan (onderaan, links van het midden) en weergave van wegen, watergangen en beplanting.

Met aanduiding van een ontwerp voor de doortrekking van de Maliebaan naar de Biltstraat. Het betreft een niet-uitgevoerd ontwerp.

Met legenda, schaalstok en windroos.

Duidelijk afgebeeld zijn de zijrabatten en het eindrabat. Ook de maliepaal is ingetekend.

Tekening van G. Praalder uit september 1767. Pen in bruin, penseel in kleur (waterverf). 56 x 44 cm

Het Utrechts Archief (216280)

Bron: Do Smit
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 45.7 MB)

Tekening van J. Versteegh (ca. 1734 - 1819) uit 1772 van de Maliesingel te Utrecht met het begin van de Maliebaan.

Deze tekening is vermoedelijk gemaakt als voorstudie voor een prent. Versteegh leverde in opdracht verschillende tekeningen van de Maliebaan, waarnaar een prentenserie is uitgegeven. Voor deze tekening stond hij op de Maliesingel, ter hoogte van het Maliehuis. Links loopt de Maliebaan met de afgeschotte baan voor het maliespel tussen twee maal vier rijen bomen. Rechts ligt het dichtbegroeide, met buitentjes bezette bolwerk Lepelenburg met de Maliebrug. Op de achtergrond steekt het huis Bellevue boven de stadsmuur uit.

Pen en penseel in grijs. 25,9 x 38,4 cm

Uit: De getekende stad, Utrecht in oude tekeningen 1550-1900 van C.C.S. Wilmer. Uitgeverij Matrijs, 2005. ISBN 90 5345 272 9.

Het Utrechts Archief, Collectie Beeldmateriaal, nr. 30866

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht vanuit het noordoosten met de in 1768 aangeplante bomen van de Nieuwe Baan, met rechts een gedeelte van de herberg Het Boompje aan de Biltstraat en op de achtergrond aan het eind van de Maliebaan het huis Bellevue.

Ets op papier van J.J. le Veau (graficus; 1729 - 1786)) uit 1772 naar een tekening van J. Versteegh (tekenaar; nr 30281).

Bron: Do Smit

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht uit het zuidwesten met links de punt van het bolwerk Lepelenburg en in het midden het Maliehuis.

In 1772 vervaardigd door M.J. Goetzee

Het Utrechts Archief (123923)

Bron: Do Smit

Vuë du Mail d'Utrecht, sur la / Maison Belle Vue

Gezicht op de Maliesingel te Utrecht en het begin van de Maliebaan te Utrecht met links de Maliebrug en een gedeelte van het bolwerk Lepelenburg en op de achtergrond het huis Bellevue.

Opticaprent (ets in spiegelbeeld) uit 1772 naar de prent van J. le Veau naar een tekening van J. Versteegh (nr 30275). 392/419 x 245/309 mm

Het Utrechts Archief (30277)

Bron: Do Smit

Utrecht

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht uit het zuidwesten met links de punt van het bolwerk Lepelenburg en in het midden het Maliehuis.

Penseel in kleur (waterverf en dekverf) door M.J. Goetzee in 1772

Het Utrechts Archief (28214)

Bron: Do Smit

Utrecht

Gezicht vanaf de Maliesingel te Utrecht op het huis Bellevue met links het begin van de Maliebaan en rechts de Maliebrug en een gedeelte van het bolwerk Lepelenburg.

Tekening door M.J. Goetzee uit ca. 1850 naar de prent van J. le Veau uit 1772

Tekening met penseel in kleur (waterverf) en penseel in kleur (dekverf). 512 x 414 mm

Het Utrechts Archief (28213)

Bron: Do Smit

Download

Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 16.0 MB)

De Maliebaan op Belle Vue te zien

Gezicht vanaf het begin van de Maliebaan te Utrecht bij het Maliehuis (rechts) met op de achtergrond het huis Bellevue.

Prent van K.F. Bendorp naar een tekening van J. Bulthuis uit 1788, voor Vaderlandsche Gezichten, deel 10. Op de titelpagina van dit plaatwerk, "Tiende Stel Vaderlandsche Gezichten, of Afbeeldingen, Behoorende tot den Tegenwoordigen Staat der Vereenigde Nederlanden" staat vermeld dat Bulthuis in 1788 de tekeningen naar het leven maakte.

Kopergravure (ets) uit 1788, uitgegeven door B. Gartman. 232/242 x 154/172 mm

Het Utrechts Archief (35545)

Bron: Do Smit

Teekening der Platte grond van de Malie-baan.

Plattegrond van het zuidelijke gedeelte van de Maliebaan te Utrecht; met weergave van het ontworpen beplantingsschema en aanduiding van het Maliehuis.

Manuscriptkaart. Pen in zwart, penseel in kleur (waterverf). 70 x 20 cm

Het Utrechts Archief (216281; zie ook 216282)

Bron: Do Smit
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 32.4 MB)

Plattegrond van het landhuis De Oorsprong met omringend landschapspark, gelegen aan de Bilstraat te Utrecht; met rechts de Maliebaan en gestileerde weergave van de beplanting. Een in 1878 door D. van der Werf gemaakte kopie van een in 1824 vervaardigde anonieme plattegrond.

Manuscriptkaart. Pen in zwart, penseel in kleur (waterverf). 62,5 x 47 cm. Schaal 1 : 400

Het Utrechts Archief (216094)

Bron: Do Smit
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 75.8 MB)

Vue du Mail d'Utrecht
Opticaprent met de voorstelling van de Maliebaan te Utrecht. Op de voorgrond loopt een pad langs een sloot. Achter het pad staat een landhuis en links van dit huis bevinden zich rijen bomen. Voor het landhuis nadert een wagen met twee paarden. Boven de prent staat in spiegelbeeld de titel "Vue du Mail d'Utrecht", met links "Collection des Prospects". Onder de prent staat de titel in het Duits en het Frans. Hieronder staat "Se vend à Augsbourg au Negoce commun de l'Academie Imperiale d'Empire des Arts libereaux avec Privilege de Sa Majeste Imperiale et avec Defense ni d'en faire ni de vendre les Copies". Linksonder (I. Versteegs delin.) en rechtsonder (Gravé par Balth. Frederic Leizelt) gesigneerd. De prent is met de hand ingekleurd.

Jacob Versteegh (ontwerp; Utrecht, 1730 - 1816, Jutphaas) en Balthasar Friedrich Leizel (graveur)

Gedrukt en ingekleurd op papier. 35,8 x 45,9 cm

Museum De Lakenhal (7408.55), Leiden

'Maliebaan tot Utrecht'.

Gezicht vanaf de stadswal te Utrecht op het begin van de Maliebaan met links de Maliebrug en een gedeelte van het bolwerk Lepelenburg.

Anonieme tekening uit het midden van de 18de eeuw, toegschreven aan Jacob van Liender. Deze tekening behoort tot de Atlas Coenen van 's Gravesloot.

Tekening, pen in bruin, penseel in kleur (waterverf). 350 x 254 mm

Het Utrechts Archief (38658)

Bron: Do Smit
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 27.6 MB)

Gezicht vanaf de Maliesingel te Utrecht ter hoogte van het Maliehuis naar het zuiden, met links een gedeelte van de Maliebaan. Rechts een gedeelte van het bolwerk Lepelenburg met de Maliebrug en op de achtergrond het huis Bellevue.

Anonieme tekening. Ca. 1770. 161 x 116 mm

Het Utrechts Archief (35547)

Bron: Do Smit

Augsburg, 'au Negoce comun de l'Academie Imperiale d'Empire des Arts libereaux', [ca. 1780]. 22,6 x 39 cm. Contemporary hand-coloured etched optical view, heightened with gold, by Balthasar Frederic Leizelt after J. Versteeg, below caption in reverse ('Vuë du Mail d'Utrecht') and "Collection des propects', with captions in German and French below the image.

View of the Utrecht Maliebaan with the Maliehuis in the centre. This print is a fairly accurate copy in reverse of the engraving by P.J. Duret after Versteeg, that was published by J. van Schoonhoven & Co. in Utrecht, 1772. A former owner of this copy has mounted three cut-out figures from a similar print in lower corners (there are traces of a fourth clipping, now lost).

The Utrecht Maliebaan was constructed at the Oudwijkerveld in 1637, measuring ca. 750 metres. A 'maliebaan' was originally a specially constructed ground for playing a game resembling kolf.

Good copy. Slightly soiled and creased, partly trimmed on the plate mark; lower margin strengthened with paper strip on verso.

Cf. S. Muller, Catalogus van den topographischen atlas der stad Utrecht (1878), no.1658 (listing the original print by Duret) and 1659 (listing the original drawing in pencil by J. Versteeg).

Particulier bezit.

Bron: Do Smit

Gezicht op de bomen van de Maliebaan te Utrecht met daartussen de houten rabatten waarbinnen het maliespel werd gespeeld.

Tekening uit een schetsboek van (een van de broers) GTh.F. of F.H.J. van Utenhove, bewoners van het huis Amelisweerd. Vervaardigd tussen 1790 en 1810. Penseel in kleur. Ca. 160/194 x 205/245 mm

Fotoreproductie uit 1982

Het Utrechts Archief (35548)

Bron: Do Smit
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 27.7 MB)

Gezicht in de Maliebaan te Utrecht uit het zuidwesten, met links de stadsbuitengracht en het Maliehuis met luifels. Ca. 1859/1860, als kleurenlitho vervaardigd door P. van Loon en als prent uitgegeven door drukker P.W. van de Weijer.

Breedte x hoogte ± 205/170 x 214/138

Bron: Do Smit, Het Utrechts Archief (inv. 35553, negatief C 6846, X 20513)

Bellevue, van de Maliebaan gezien.

Gezicht vanaf het begin van de Maliebaan te Utrecht bij het Maliehuis (rechts) met op de achtergrond het huis Bellevue.

Anonieme tekening (eind 18de/19de eeuw?) naar een prent van C.F. Bendorp naar een tekening van J. Bulthuis uit 1788. Vergelijk nr. 35545.

Deze tekening is afkomstig uit de door de kunstenaar Anthony Grolman samengestelde Atlas Grolman.

Tekening met zwart krijt, penseel in bruin, penseel in grijsbruin. 229/267 x 150/197 mm

Het Utrechts Archief (39453)

Bron: Do Smit

English, Nederlands


English


Urbis Traiecti ad Rhenum Novissima et Accuratissima Delineatio apud R. & J. Ottens. Old bird's-eye view plan of Utrecht by Caspar Specht, published by R. & J. Ottens.


Copper engraving by Jan van Vianen (1660-1730), printed on paper. Dedicated to the council of the town of Utrecht by Casper Specht (1695-1726). With 42 family coats of arms.

References


Donkersloot-de Vrij (Utrecht), #20.2


Copy bound in Atlas sive Geographia compendiosa in qua Orbis Terrarum pacis attamen novissimis Tabulis Ostenditur. - Atlas Nouveau, contenant toutes les partis du monde ... R. & I. Ottens, c. 1745. (Composite Atlas).


The Ottens Family


Joachim Ottens (1663-1719), was a copper-engraver and the founder of the print- and mapsellers’ firm in Amsterdam. In 1710 he became a member of the art- and printsellers guild. After he died in 1719, his widow and the sons continued the business under the name “In de Wereldcaert” (In the world map). On the whole, the Ottens’s financial position was rather weak, and the stock was not very large. In a notary contract dated 20 October 1726, the partnership between the two brothers, Reinier and Josua, was stipulated. Despite separate shops, the brothers’ partnership continued until the death of Renier in 1750. After Joshua died in 1765, his widow continued the firm, together with her son, Renier II, until c. 1780. The firm flourished mainly between 1719 and c. 1750. In that period, they advertised at various times the publication of new maps. Ottens’s greatest fame comes from the voluminous atlases assembled to order. A small number of these so-called ‘Atlas factice’, splendid copies with gorgeous illumination, have survived. These collector’s copies are known to exist in 2, 6, 8, 11, and even 15 volumes. Ottens also published atlases in one volume, with a varying number of maps, pocket atlases, collections of military plans, and Renard’s atlas de la navigation.


Nederlands


Urbis Traiecti ad Rhenum novissima et accuratissima delineatio


Kopergravure van Jan van Vianen (1660-1730) en uitgegeven door Casper Specht (1695-1726). Tweede kwart 18e-eeuw. 48 x 57 cm (18.9 x 22 inches); op blad 57 x 67 cm. Schaal ongeveer 1 : 5.600. Signatuur OTM: HB-KZL I 1 A 1 (82). Het noorden ligt links op de kaart; de maliebaan ligt oostelijk van de stad. Persistant Identifier https://hdl.handle.net/11245/3.2559

Let op de afmetingen van de maliebaan ten opzichte van de stad!


Download


Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; jpg, 45.4 MB)

An early 18th century map of the Valletta peninsula, Malta, with the shaded jeu de mail alley, built in 1656 by Grand Master De Lascaris, clearly visible on the left side of the peninsula.

J.B. Homann, 1720

The Hebrew University of Jerusalem & The Jewish National & University Library

Sources:
• Geert & Sara Nijs,
• http://historic-cities.huji.ac...

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 51. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Malieballen waren (in Frankrijk) veelal gedraaid uit bukseshout.

Bron: http://www.apgf.fr/LE-NOBLE-JE...

Maliebanen bij Arsenal en bij de Tuilerieën te Parijs.

Kaart uit 1609, door Vassalieu

Op de hier gebruikte hires-versie kunnen maliespelers worden onderscheiden

Bron: Geert & Saar Nijs

Download

Afbeelding waarop de maliebanen zijn gemarkeerd (zie bijlage; jpg, 99.8 KB)

Maliestok, waarschijnlijk een replica. Datering en herkomst onbekend.

Afkomstig uit de collectie spelmateriaal van de Stichting NGA Early Golf

Kop van een maliehamer met bukshouten maliebal.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Maliestok met -bal


Replica van maliestok met bal.
De stok is van hazelaar- en de kop van notenhout, beslagen met koper.
Uit J. Lauthier's 'Jeu de Mail' uit 1717 weten wij dat er stokken van verschillende lengten bestonden met koppen van verschillend gewicht, aangepast aan het gewicht van de houten bal waarmee gespeeld werd. Stokken werden vervaardigd van verschillende soorten hout. Hazelaar en essen waren het meest gebruikt. De kop heeft een bijna rechte (loft van 5°) en een schuine kant (loft van 15°). De rechte kant diende om slagen langs de grond te maken (zowel korte als lange), de schuine kant om de bal in de hoogte te krijgen en met minder weerstand de bal verder vooruit te kunnen spelen. De kop was met koper of ijzer beslagen om het splijten tegen te gaan en om het gewicht van de kop te vergroten. De hier opgenomen replica is van een gemiddeld gewicht en lengte en aangepast aan de daarbij getoonde bal.
Lengte maliehamer 107 cm, gewicht 410 gram; diameter bal 5 cm, gewicht 65 gram.
Bron: St. Eloyen Gasthuis

Let op de rechte slagzijde, die bedoeld was om de bal beheerst te slaan, en de tegenover liggende schuine slagzijde, die bedoeld was om de bal over grotere afstanden te verplaatsen.

Bron: http://www.apgf.fr/LE-NOBLE-JE...

Kop van maliehamer, verstevigd met ijzeren banden. Half 18e eeuw.

Bron: Sotheby's

Literatuur

 Golf through the ages by Michael Flannery, page 157. January 2004

Gezicht vanaf de singel over de stadsbuitengracht op de stadswal te Utrecht uit het noordoosten, met links een gedeelte van het Maliehuis en het begin van de Maliebaan, rechts het bolwerk Lepelenburg met tuinhuizen en priëlen, en rechts op de achtergrond de Maliebrug.

Ets van Hendrik Spilman naar een tekening van Jan de Beijer uit 1744, afkomstig uit Nederlandsche Tafereelen, deel VIII, uitgegeven in 1792. 211/249 x 167/205 mm

Gezicht op de voor- en de zijgevel van het Maliehuis (Maliebaan 2) te Utrecht op de hoek van de Maliesingel (links) en de Maliebaan (rechts).

Het Maliehuis was het voormalige logement Het Gulden Vlies, dat door de stadsregering in 1637 is gekocht. Het lag op de hoek van het terrein waar de maliebaan lag. Dit terrein was aangelegd om studenten naar de Utrechtse hogeschool, de voorganger van de huidige universiteit, te lokken. Vooral gedurende de jaarlijkse kermis in juli, harddraverijen en paardenmarkten was het er druk. Bij de invasie van de Fransen in 1672 werd het Maliehuis verwoest, maar in 1674 weer opgebouwd. In 1858 is het, na meer dan 200 jaar dienst te hebben gedaan, verkocht. Een tegeltableau in de gevel van het hoekhuis Maliebaan / Maliesingel herinnert nog aan het Maliehuis. Twee palen, een aan elke kant van de Maliebaan, herinneren aan de voormalige functie.

Penseel in kleur (waterverf) potlood door Anthony Grolman (1843-1926), vervaardigd op 24 maart 1896.

Het Utrechts Archief, catalogusnummer 30723 (negatieven C 18940, K 0067, X 20525, X 8630)
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 31.9 MB)

English, Nederlands

English

Since 1897, this tile picture decorates the present Maliehuis at one end of the Maliebaan to commemorate the 200th anniversary of the change of name from tavern 'Het Gulden Vlies' (The Golden Fleece) into 'Het Maliehuis'.

Nederlands

In 1897 is naast de voordeur van het voormalige Maliehuis te Utrecht een tegelplateau aangebracht ter herinnering aan de opening van dit huis tweehonderd jaar eerder, dus in 1697. Dit Maliehuis is thans in gebruik bij SNS Bank.

Het plateau is samengesteld uit 54 tegels (6 x 9) en is afkomstig van de N.V. Haagsche Plateelbakkerij Rozenburg te Den Haag, in bedrijf van 1883 tot 1916.

Bron: Do Smit, Het Utrechts Archief (inv. 803108 digitale foto X 25672)

Literatuur

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 118. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5

Download
• Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 45.8 MB)

Gezicht op de Maliesingel te Utrecht (1895 - 1905) met rechts het Maliehuis (rond deze tijd in gebruik als kantoor van de Utrechtsche Levensverzekeringsmaatschappij).

Prentbriefkaart naar foto, uitgegeven door Th. van Leipsig. 14 x 9 cm

Bron: Do Smit, Het Utrechts Archief (inv. 4416, negatief C 50006, X 24565)
Download
Afbeelding in groter formaat (zie bijlage; tif, 19.4 MB)

Maliespeler speelt op voorzichtige wijze zijn ijzeren (...!) maliebal door de 'passe', een ring die zich halverwege de maliebaan bevindt. Let op de houding: de bal ligt twee of drie vingers voor en naast de rechtervoet. Er wordt hier 'gemikt' en niet geslagen.

Gravure uit Nouvelles Règles pour le Jeu de Mail van Joseph Lauthier (1717).

Bron: British Golf Museum, St. Andrews

Literatuur

• Golf, the true history by Michael Flannery

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 231. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Ansichtkaart van maliespelers in de omgeving van Montpellier. Begin 20e eeuw?

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Maliespelers, poserend temidden van anderen. Ongedateerd.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Foto van maliespelers in de omgeving van Montpellier. Ongedateerd.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Ordonnantie Palmmalie Baan Den Haag

Deze ordonnantie is ongedateerd, maar hoogstwaarschijnlijk ouder dan de ordonnanties van Leiden en Utrecht. De Maliebaan in Den Haag is in 1609 aangelegd.

Transcriptie

Men doet weten een iegelijcken van wat

staet ofte qualiteijt sij soude moegen sijn.

Dat alle persoenen hen wel extrect in 't speelen

in dese maliebaen, aen huijrder ofte sijnen

toesiender, telcken reijse eer sij in het spell

koemen sullen moeten betaelen drie schel-

lingen tot twee grooten 't stuck, ende uijt het spell

ofte baen gescheijden sijnde ende van nieus

weder innekoomende, sall opnieus betaelen.

Weder als vooren. Alles op te verbeurte

van drie pont van al grooten tot behoeve

van den huijrder. Van gelijcke die een malie

wil verhuijren, telckens sal moeten betaelen

boven 't gunt voorschreven is, drie schellingen

munt als vooren, ende soo ijemant onwillich

waere de gerechticheijt te betaelen,

sal daer vooren geexecuteert sijn met aff-

nemen van 't opperste kleet, off andersins

als vooren. Verder dat niemant sijn eijgen

gereetschap, 't sij van maeilies ofte

bollen sal moegen verhuijren aen

eenighe persoonen die in de voorschreven malie-

baen sullen speelen directelijck ofte

indirectelijck onder wat pretext het selve

oock soude moegen wesen in geender

maniere, dan alleen met consent

van den maliemeester.

Dit is de ordonnantie van s'Gravenhaege

In een vrije vertaling in hedendaags Nederlands luidt de tekst:

Bekendmaking van de voorwaarden waaraan iedereen moet voldoen.

Alle personen die op deze maliebaan willen spelen moeten elke keer voordat zij beginnen aan de pachter of zijn toezichthouder drie schellingen betalen.

Als zij opgehouden zijn met het spel of de baan verlaten hebben en opnieuw willen spelen moeten zij opnieuw betalen, zoals hiervoor aangegeven.

Op niet naleven staat een boete van drie pond, te betalen aan de pachter.

Degene die een malie wil huren zal telkens

boven hetgeen hierboven vermeld staat, drie schellingen moeten betalen.

Indien iemand onwillig is het verschuldigde bedrag te betalen kan deze gedwongen worden tot voldoening door verbeurdverklaring van zijn mantel, tenzij alsnog betaald wordt.

Niemand mag zijn eigen gereedschap, hetzij malies of bollen, verhuren aan personen die in deze maliebaan spelen, direct noch indirect, onder geen enkele voorwaarde tenzij met toestemming van de maliemeester.

Dit is de ordonnantie van 's-Gravenhage.

Regionaal Archief Leiden, Secretarie-archief 1575 - 1851, (voornmalig) inv/nr. 1048

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is van Paul van de Wiel.

Download

Ordonnantie in Portable Document Format (zie bijlage; pdf, 171 KB)

Ordonnantie Palmmalie Baan Utrecht, 1637

Transcriptie

Copije

Ordonnantie op 't spelen in de palemaillebaen der stadt Utrecht

I

In den eersten sal niemant in de voorschreven baen moegen speelen sonder consent ende kennisse van de

maillemeester, op pene van bij ijder contraventeur te

verbeuren telcken XXX stuijvers.

II

Ende sal ijder persoon, die in desen baen wil speelen, den

maillemeester alfvoorens betaelen drie stuijvers, ende

de huer van de maille sijnde hij eene begeert, gelijck drie stuijvers ende oock van ijdere boll gelijcke drie stuijvers, ende dat soo menig mael als, hij daer uijtgescheijden sijnde, weder sal willen speelen.

III

Item sullen de speelders, ten eijnden eenijder in ofte omtrent den baen sijnde gewaarschout mach weesen gehouden sijn overluijt te roepen, Garde, ofte diergelijcke, anders sal de nalatighe ijmandt komende te quetsen ofte beseeren, gehouden sijn de costen van 't meesterloon smerte en versuijm te betaelen boven arbitrale correctie.

IIII

Een ijder speelder sal sijn boll op gelijcke gront laeten leggen, sonder deselffde op hoopkens te setten, op de verbeurte van drie stuijvers, telcken reijs, en sal de boll, uijt de baen geslagen sijnde, voor een slagh, met de hant daer weeder inne moeten schieten, reght over de plaetse daer die bij deselve gelegen hadde, op verbeurte van gelijcke drie stuijvers.

V

Oock sal niemandt, 't zij oudt ofte jongh, als in de baen

gespeeld wort, in deselve moegen gaen wandelen, blijven

staen, op de plancken sitten, nogh daer door loopen, dan

alleen deselve overdwars passeren, op de verbeurte van XII stuijvers.

VI

Item sal niemant, in de voorschreven baen moegen de cloot schieten kolven ofte anders ergens mede moegen speelen, dan alleen met boll ende maille, op de verbeurte

van 't geene daer meede gespeelt werdt, ende telckens twaelff stuijvers daerenboven.

VII

Ende appliceren alle de voorschreven boeten tot behoefte van den maillemeester, die tot de executie derselven mede geauthoriseert werdt.

VIII

Ende indien ijemant de maillemeester in 't excerceren van sijn ampt misseijt offte misdoet, sal verbeuren drie gulden, t'appliceren de eene helfte ten behoeve van den officier, ende d'ander helfte voor den maillemeester, boven arbitrale correctie.

IX

Soo wie de baen ofte plaeten die op de koockers leggen,

offte plancken van deselfs sijnde, compt te schenden offte breecken, offte een gedeelte van de quartiering, sal verbeuren de boeten van twaelff stuijvers

X

Ende sullen de ouders voor haer kinders dese ordonnantie contravenieren ende gehouden wesen te verantwoorden.

Lager stont:

Aldus provisionelijck goet gevonden ende gearresteert

bij mijn heeren burgemeesteren ende regeerders der

stadt Utregt, den XVIe October 1637.

Ende nogh lager stont: ende was

onderteijckent aldus.

Mij secretaris present

J. van Nijpoort

Vrij vertaald in hedendaags Nederlands staat hier:

Kopie

Verordening op het spelen in de maliebaan van de stad Utrecht

1. Niemand mag in de baan spelen zonder toestemming en medeweten van de maliemeester. Overtreding wordt bestraft met een boete van 30 stuivers voor elke overtreder.

2. Ieder die in deze baan wil spelen moet tevoren de maliemeester drie stuivers betalen. De huur van een malie bedraagt eveneens drie stuivers evenals de huur van een bal. Deze bedragen zijn verschuldigd elke keer dat het spel gespeeld wordt.

3. De spelers moeten luid Garde of iets soortgelijks roepen teneinde iedereen in of nabij de baan te waarschuwen. Indien bij nalatigheid iemand geraakt wordt moet de speler de gederfde inkomsten en andere kosten van het slachtoffer vergoeden. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

4. Elke speler moet zijn bal vanaf de grond spelen, zonder deze op een hoopje te plaatsen. Overtreding wordt bestraft met een boete van drie stuivers voor elke slag. Als de bal buiten de baan is geslagen moet deze, met bijtelling van een slag, met de hand weer binnen de baan gegooid worden over de plaats heen waar de bal voor het laatst geslagen is. Overtreding wordt eveneens bestraft met een boete van drie stuivers.

5. Als in de baan gespeeld wordt mag niemand, oud noch jong, in de baan wandelen, blijven staan of zitten. Alleen dwars oversteken is toegestaan. Overtreding wordt bestraft met een boete van twaalf stuivers.

6. Het is verboden in de baan te klootschieten, te kolven of een ander spel te spelen, behalve dat met de malie en de bal. Overtreding wordt bestraft met verbeurdverklaring van hetgeen waarmee gespeeld is, vermeerderd met een boete van twaalf stuivers.

7. Voornoemde boetes komen ten goede aan de maliemeester. Deze is mede geautoriseerd de boetes te innen.

8. Degene die de maliemeester in het uitoefenen van zijn ambt beledigt of zich ten opzichte van hem misdraagt wordt bestraft met een boete van drie gulden, die voor de helft ten goede komt aan de schout en voor de andere helft aan de maliemeester. Deze boete wordt verhoogd met een bedrag dat door de rechter wordt vastgesteld.

9. Beschadigingen aan de baan en toebehoren worden bestraft met een boete van twaalf stuivers.

10. Ouders zijn er verantwoordelijk voor dat hun kinderen deze verordening naleven.

(Daaronder stond op het origineel)

Aldus provisioneel goedgekeurd en vastgesteld door de heren borgemeesters en bestuurders van de stad Utrecht op 16 oktober 1637.

(En daaronder stond op het origineel)

Was getekend,

J. van Nijpoort,

secretaris van de stad Utrecht

Bron: Geert & Saar Nijs (www.ancientgolf.dse.nl/). De transcriptie is verzorgd door Paul van de Wiel
Download
Volledige tekst in Portable Document Format (zie bijlage; pdf, 592 KB)

'Ridders van de houten ballen'. Ongedateerd.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

English, Nederlands

English

The Speelhuis (Play House) was built in ca 1620. It was meant, among others, for the 'gentlemen' to rest for a while after a 'round' of mail.

Copper engraving by Hendrik Spilman, 1750.

Breda Stadsarchief (JVG19910116024)

Source: Geert & Sara Nijs (voormalige versie Universiteitsbibliotheek Leiden), Do Smit

Nederlands

Speel Huis van den Baron, bij Breda, uit 1723

Breda Stadsarchief, Collectie BN De Stem (Johan van Gurp, JVG19910116024)

Bron: Geert & Sara Nijs (voormalige versie Universiteitsbibliotheek Leiden), Do Smit

Literature

• Games for Kings & Commoners, Part Two, p. 127. 2014. ISBN 978-2-9540069-2-5 (choullaetclava@orange.fr)

Download

• Oorspronkelijke afbeelding (zie bijlage; jpg, 1.34 MB)

Het Speelhuis Noord ten Westen van de Stad Breda: op den rechter oever v/d Mark (op rechterzijde in de marge bijgeschreven op object)

Breda Stadsarchief (19960479)

Bron: Do Smit

Merkwaardige tegel uit de 19e eeuw: er wordt gespeeld met maliestokken en twee ballen naar een kolfpaal.

Bron: Frans Klein

Twee maliehamers met zes houten malieballen. Drie van de zes ballen zijn gedecoreerd met patronen van koperen nagels.

Doorsneden: 6,5 tot 10 cm

Bron: Sotheby's

Literatuur

 Golf, the true history by Michael Flannery. 2004

Stadsverbod op het spelen van malie van 6 april 1858.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...

Vier maliespelers te Montpellier. Ongedateerd.

Bron: http://www.apgf.fr/le-noble-je...